"Θα σε Φτιάσω"
Μια περιγραφή ονείρου ενός αναλυόμενου είχε ως εξής: Βρίσκομαι σε ένα μεγάλο χώρο σαν αεροδρόμιο ή γήπεδο μπάσκετ το οποίο έχει πολλούς υπολογιστές γραφείου πάνω σε ένα μακρόστενο πάγκο τον ένα δίπλα στον άλλο. Νιώθω σαν να περιφέρονται πολλά γνώριμα πρόσωπα από διάφορες ηλικιακές φάσεις της ζωής μου. Το ταβάνι του γηπέδου είναι πολύ ψηλό. Ένας φίλος χειρίζεται έναν από τους υπολογιστές και σαν να είναι χάκερ κάτι γράφει ή τέλος πάντων ασχολείται με κάποια δουλειά, για να τον πειράξω ειρωνεύομαι τις γνώσεις του. Αμέσως μετά ένας δεύτερος φίλος με κοιτάει αυστηρά και επικριτικά χωρίς να πει κάτι, τότε αποτραβιέμαι και κάθομαι σε έναν καναπέ. Μετά από λίγο γυρνάω προς το μέρος του δεύτερου φίλου και του λέω, «θα σε φτιάσω εγώ». Μετά σκέφτομαι πόσο άντρας πρέπει να φάνηκα αφού τον είδα να αγχώνεται.
Ο συγκεκριμένος αναλυόμενος μου είχε περιγράψει αρκετές φορές πόσο πολύ θαυμάζει τον δεύτερο φίλο ο οποίος είναι ένας θαρραλέος και μαχητικός πολιτικός ακτιβιστής του χώρου της αριστεράς και ο οποίος όχι μόνο δεν αντιμετωπίζει κανένα πρόβλημα όταν απευθύνεται σε πολύ κόσμο αλλά αντιθέτως, φαίνεται να το απολαμβάνει σαν να είναι μια «γνήσια ηγετική προσωπικότητα». Ένα από τα κεντρικά προβλήματα του αναλυόμενου ήταν η υπερβολική του αγωνία όταν θα απευθυνόταν σε πολύ κόσμο, καθώς και το αναπάντεχα υπερβολικό άγχος όταν θα τύχαινε να συναντήσει αυτόν τον φίλο. Είχε αναφέρει σε μια συνεδρία ότι η ένταση του συναισθήματος ήταν τόσο μεγάλη που εμπόδιζε τη φυσιολογική ροή της σκέψης του, ενώ η ποιότητα του συναισθήματος ήταν σαν ένας συνδυασμός αγωνίας και ενοχής! Δηλαδή, περίπου το ίδιο που του συνέβαινε όταν έπρεπε να απευθυνθεί σε περισσότερα των δύο ατόμων. «Τι συμβαίνει με αυτό το πρόσωπο και νιώθω έτσι;», ήταν ένα ερώτημα που μου είχε απευθύνει αρκετές φορές ενώ εγώ απαντούσα με την ερώτηση, «Τι άλλο σκέφτεσαι για αυτόν;» ή «τι άλλο σκέφτεσαι για το όνειρο;».
Για την ψυχαναλυτική παράδοση, αυτό το όνειρο, όπως και κάθε όνειρο, είναι το αποτέλεσμα εκλεπτυσμένων και ως επί το πλείστον πολύπλοκων ψυχικών λειτουργιών. Αυτό σημαίνει ότι κανένα αντικείμενο, πρόσωπο, συναίσθημα ή συνομιλία δεν λαμβάνει χώρα τυχαία, αντιθέτως έχει κάποιο πολύ προσωπικό νόημα προερχόμενο από τη ζωή και το σύμπτωμα του ονειρευόμενου.
Στο συγκεκριμένο παράδειγμα, το μέρος όπου λαμβάνουν χώρα οι ονειρικές συνομιλίες δηλαδή το γήπεδο μπάσκετ και τα αντικείμενα μέσα σε αυτό φέρουν έναν συγκεκριμένο συμβολισμό, αφού είναι αντικείμενα προερχόμενα από την εφηβική ηλικία του αναλυόμενου και τα οποία έχουν ιδιαίτερη συναισθηματική αξία. Για παράδειγμα, ο υπολογιστής αποτέλεσε την πηγή των πρώτων φωτογραφιών γυμνών γυναικών, ενώ το γήπεδο μπάσκετ παραπέμπει στο πρώτο άθλημα του οποίου οι αθλητές έγιναν οι ήρωές του. Επίσης, τα πρόσωπα των ονείρων δεν αναφέρονται απαραίτητα στα φυσικά πρόσωπα αλλά ενίοτε αντιπροσωπεύουν άλλα πρόσωπα, ενώ τα συναισθήματα που βιώνονται σε μόνο μια ονειρική παράσταση μπορεί να είναι συναισθήματα που έχουν βιωθεί στην πραγματική ζωή σε πολύ διαφορετικές ηλικιακές εποχές. Έτσι, στο συγκεκριμένο όνειρο ο πρώτος φίλος που εμφανίζεται ως χάκερ είναι ένας συνδυασμός δύο πραγματικών προσώπων, ενός φίλου της εφηβικής ηλικίας και ενός φίλου του παρόντος. Ο δεύτερος φίλος του ονείρου, που θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι και το κεντρικό πρόσωπο της ονειρικής παράστασης, είναι ένα ιδιαίτερα σημαίνον πρόσωπο η παρουσία του οποίου είτε στο όνειρο είτε στην πραγματικότητα, διεγείρει στον αναλυόμενο μια έντονη ανησυχία χωρίς εμφανή αιτία. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αφού η ανησυχία αυτή δύναται να του ακινητοποιεί τη σκέψη, είναι μια ανησυχία που σχετίζεται με το σύμπτωμά του, το οποίο ήταν ακριβώς αυτό, η αίσθηση ξαφνικής «υφαρπαγής» της σκέψης του όταν θα απευθυνόταν είτε σε συγκεκριμένα πρόσωπα της καθημερινότητάς του είτε σε κόσμο. Το συγκεκριμένο όνειρο αναδύθηκε σε μια ιδιαίτερη φάση της θεραπείας, κατά την οποία, όπως παραδέχτηκε εκ των υστέρων, ένιωθε το ίδιο απέναντι σε εμένα, κάτι που σχετίζεται με αυτό που στην ψυχαναλυτική παράδοση ονομάζεται «μεταβίβαση» και θα συζητηθεί αλλού. Τέλος, ένα όνειρο τις περισσότερες φορές εκφράζει και μια βαθιά επιθυμία η οποία δεν έχει καταφέρει να βρει την ικανοποίησή της. Έτσι στο όνειρο, σε αντιδιαστολή με την πραγματικότητα, ο αναλυόμενος αποφασίζει να γυρίσει και να αγριευτεί «σαν άντρας», δηλαδή να επαναστατήσει απέναντι σε αυτό το συναίσθημα που τον έχει ταλαιπωρήσει πολύ. Έτσι η κουβέντα «θα σε φτιάσω» που απευθύνει στον φίλο του εκφράζει την ελπίδα να μιλάει μια μέρα και αυτός στον κόσμο χωρίς άγχος (θα σε φτάσω), αλλά και μια επιθετική «αντρική» απειλή που λέει «θα σε φτιάξω εάν με ξανακάνεις να αισθανθώ άγχος». Οι δύο λέξεις έγιναν μία όπως πολύ συχνά συμβαίνει στο όνειρο, ένα φαινόμενο που ονομάζεται συμπύκνωση.
Ο Φρόιντ ήταν ίσως ο πρώτος συστηματικός ερευνητής αυτών των ονειρικών σχηματισμών.Προσπάθησε να προσδιορίσει τους «κανόνες» που ακολουθούν, καθώς και το ενδεχόμενο αυτοί οι κανόνες να επαναλαμβάνονται με κάποια «συμμετρία». Αποτέλεσμα των ερευνών του ήταν η ανακάλυψη του «Ασυνειδήτου». Ένας από τους ορισμούς που έδωσε σε αυτό ήταν ότι αποτελείται από το σύνολο των ψυχικών λειτουργιών των οποίων δεν έχουμε συνείδηση και στη βάση των οποίων «στήνεται» κατά τη διάρκεια του ύπνου μια ή περισσότερες σημαίνουσες παραστάσεις, παραστάσεις που συντίθεται ταυτόχρονα από τις πιο πρόσφατες και πιο παρελθοντικές μνήμες του ονειρευόμενου.
Ηλίας Θεοδωρακόπουλος
Αναλυτικός Ψυχοθεραπευτής - Ψυχολόγος
(BSc, MA, MSc)
